Skarga pauliańska
Skarga pauliańska stanowi instrument prawny pozwalający wierzycielom na zaspokojenie się z rzeczy stanowiących niegdyś majątek dłużnika, a wchodzącej już w skład majątku innej osoby. Najczęściej dotyczy to nieruchomości, które zostały podarowane przez dłużnika członkom rodziny lub zbytych znacznie poniżej wartości.
Czym jest Skarga Pauliańska?
Istotą skargi pauliańskiej jest udzielenie możliwości dochodzenia roszczeń wierzyciela, gdy wskutek czynności prawnej dłużnika osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, a w efekcie tego zabiegu osobą pokrzywdzoną został wierzyciel. Przykładowo skarga paulińska może dotyczyć zarówno darowizny nieruchomości, jak i jej sprzedaży poniżej wartości rynkowej. Chodzi o to, że na skutek danej czynności prawnej majątek dłużnika został uszczuplony, co doprowadziło do pokrzywdzenia wierzyciela poprzez: uniemożliwienie odzyskania należności lub ograniczenie takich możliwości.
Treść art. 527
Zgodnie z treścią art. 527 § 1.Kodeksu cywilnego: „Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.” Kiedy czynność prawna jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela Zgodnie z treścią przepisów art. 527 § 2 Kodeksu cywilnego” „Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.” Należy zaznaczyć, że niewypłacalność lub jej pogłębienie może być skutkiem zarówno czynności nieodpłatnej (np. darowizny), jak i czynności odpłatnej (np. sprzedaży).
Przykładowo czynność odpłatna będzie powodować niewypłacalność lub ją pogłębiać, gdy otrzymane w zamian lub należne dłużnikowi świadczenie ma mniejszą wartość niż to, co dłużnik dał w zamian (np. sprzedaż nieruchomości po zaniżonej cenie), albo obiektywnie patrząc jest nieściągalne. Jeżeli natomiast dłużnik wyzbył się tego co otrzymał w zamian (np. środki pieniężne otrzymane ze sprzedaży nieruchomości przeznaczył na spłatę innych wierzycieli), a uzyskane świadczenie było ekwiwalentne (sprzedaż nieruchomości nastąpiła po cenie rynkowej), to wierzyciel nie może zaskarżyć takiej czynności prawnej.
Jak wygląda skarga pauliańska?
Skarga paulińska ma postać zwykłego pozwu cywilnego. Przy czym powództwo nie sprowadza się tu do żądania zasądzenia od dłużnika określonej kwoty pieniędzy. Sprowadza się do żądania uznania przez sąd, że dana czynność prawna dłużnika (np. umowa darowizny) jest bezskuteczna w stosunku do wierzyciela, który wniósł pozew. Pozwanym jest osoba, która nabyła od niego dany składnik majątku (np. obdarowany lub osoba, która zakupiła nieruchomość po zaniżonej cenie). Jeżeli nabywca dokonał następnie rozporządzenia na rzecz innej osoby, to możliwość pozywania przechodzi na tą kolejną osobę – i tak dalej. W przypadku dalszego rozporządzenia wierzyciel może wystąpić z pozwem przeciwko kolejnemu nabywcy. Jeżeli osoba ta wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie pierwotnej czynności dłużnika za bezskuteczną. (art. 531 § 2 Kodeksu cywilnego).
Obrona przed skargą pauliańską
Dłużnik w postępowaniu sądowym ze skargi pauliańskiej może występować jedynie w charakterze świadka – nigdy strony pozwanej. Obrona przed skargą pauliańską na etapie przedsądowym Osoba pozwana może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela żądającego uznania czynności za bezskuteczną, a tym samym zachować nabitą rzecz, jeżeli: zaspokoi wierzyciela albo wskaże wierzycielowi mienie dłużnika wystarczające do jego zaspokojenia. (art. 533 Kodeksu cywilne) Obrona przed skarga pauliańską na etapie postępowania sądowego Niestety obrona przed skargą paulińska nie jest prosta i zazwyczaj niezbędna jest tu fachowa pomoc adwokat. Przepisy wprowadzają bowiem domniemania prawne, które obciążają pozwanego. Tym samym w określonych przypadkach to osoba pozwana musi przekonać sąd, że nie zachodzą przesłanki pozwalające uwzględnić skargę pauliańską. Poniżej wspomniane domniemania prawne: jeżeli skarżona czynność prawna została dokonana z osoba pozostającą z dłużnikiem w bliskich stosunkach (np. z żoną, córką, synem, ojcem, matką, dziadkiem, babcią, wujkiem, ciocią), domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 527 § 3 Kodeksu cywilnego) jeżeli skarżona czynność prawna została dokonana z przedsiębiorcą pozostającym z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 527 § 4 Kodeksu cywilnego).
Co w przypadku darowizny?
Obrona przed skargą pauliańską jest szczególne trudna w przypadku darowizny. Jeżeli bowiem na skutek zaskarżonej czynności prawnej druga strona uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, to taka czynność może zostać uznana z bezskuteczną. Chociażby osoba ta: nie wiedziała, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się o tym dowiedzieć (art. 528 Kodeksu Cywilnego). Wszystko, co zostało napisane powyżej, znajduje zastosowanie również w przypadku, gdy dłużnik działał z zamiarem pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli. Przy czym jeżeli druga strona uzyskała od dłużnika korzyść majątkową odpłatnie (np. w drodze umowy sprzedaży), bezskuteczność czynności prawnej może zostać stwierdzona jedynie, gdy wiedziała ona o zamiarze dłużnika. (art. 530 Kodeksu cywilnego).
Termin przedawnienia skargi pauliańskiej?
Powództwo o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną może zostać wytoczone w terminie 5 lat, licząc od daty dokonania przedmiotowej czynności prawnej. Przykładowo, jeżeli umowa darowizny została zawarta 28 kwietnia 2017 r., to pozew ze skargi pauliańskiej musi zostać nadany na poczcie lub złożony na biurze podawczym sądu najpóźniej w dniu 28 kwietnia 2022r.). Jest to tzw. termin zawity. Oznacza to, że nie ma jakiejkolwiek możliwości prawnej przywrócenia tego terminu. Nie ma też możliwości przerwania biegu tego terminu, tym samym spóźniony wierzyciel traci bezpowrotnie możliwość wystąpienia ze skargą pauliańską. Co za tym idzie traci możliwość zaspokojenia z rzeczy, która w ten sposób wyszła z majątku dłużnika. (art. 534 Kodeksu cywilnego)
W czym może pomóc skarga pauliańska?
Uwzględnienie przez sąd skargi pauliańskiej nie powoduje, że przedmiot zaskarżonej czynności prawnej (np. darowana nieruchomość) wraca do majątku dłużnika. Pozostaje on w majątku pozwanego (jest on nadal jego właścicielem). Przy czym wierzyciel może skierować do niego postępowanie egzekucyjne prowadzone przeciwko dłużnikowi. Co istotne uwzględnienie skargi pauliańskiej powoduje, że dana czynność prawna jest bezskuteczna jedynie w stosunku do tego wierzyciela, który wytoczył powództwo. Wyrok ze skargi pauliańskiej nie daje jakichkolwiek korzyści pozostałym wierzycielom dłużnika. Wierzyciel może z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby pozwanej dochodzić zaspokojenia z przedmiotu takiej czynności prawnej (np. z darowanej nieruchomości). (art. 532 Kodeksu cywilnego).
Upadłość konsumencka
Prawo do uznania czynności dłużnika za bezskuteczną przysługuje nie tylko wierzycielowi, ale również syndykowi. Z chwilą ogłoszenia przez Sąd upadłości danego dłużnika uprawnienie to będzie przysługiwało wyłącznie syndykowi, który reprezentuje wszystkich wierzycieli. Wówczas w przypadku, gdy Sąd uzna wniesioną skargę pauliańską za zasadną, orzeka on o bezskuteczności czynności prawnej dłużnika względem masy upadłości. Składniki majątku upadłego, których próbował on się wyzbyć zostaną zaliczone do masy upadłości. Taki majątek będzie podlegał likwidacji w postępowaniu upadłościowym.
Należy pamiętać, że w swych działaniach syndyk jest ograniczony czasowo. Art. 534 Kodeksu Cywilnego wskazuje na pięcioletni termin na złożenie powództwa lub zarzutów. Po upływie tego terminu roszczenie wygasa.
